ویواریوم چیست ؟
معرفی ، انواع اصلی ،کلیات ساخت و نگهداری ویواریوم
این‌مقاله از سایت نسیم یاس در مورد منطقه محصور شده برای نگهداری و پرورش حیوانات صحبت‌می‌کنیم. به عبارتی بعد از مطالعه این مقاله به خوبی خواهید دانست ویواریوم چیست؟
در این مقاله می خوانیم :
- تعریف ویواریوم (ویواریوم چیست؟)
- انواع اصلی ویواریوم ها
- انواع آریوم ها بر اساس گونه زیستی
- اصول کلی ساخت و نگهداری ویواریوم ها
۱. ویواریوم چیست ؟ (Vivarium ) :
ویواریوم چیست؟ ویواریوم در لاتین ، به معنای ” مکان زندگی ” (جمع : ویواریا یا ویواریموس می باشد.) و از پسوند لاتین آریوم ، Arium به معنای ” ظرف ” استفاده می کند. معمولا منطقه‌ای محصور شده‌است که جهت نگهداری و پرورش حیوانات یا گیاهان برای مشاهده یا تحقیقات علمی طراحی‌می‌شود. به عبارتی قسمتی از یک اکوسیستم برای یک گونه خاص زیستی با کنترل شرایط محیطی ، در مقیاس کوچکتر شبیه سازی می شود .
ویواریوم ها ممکن است به قدری کوچک باشند که بتوان روی میز قرار داد ، مثل یک آکواریوم و یا سازه ای بسیار بزرگ و احتمالاً در فضای باز ساخته شوند .
در این مقاله از سایت نسیم یاس قصد داریم در مورد ویواریوم ها صحبت کنیم ، مثل آکواریوم ، تراریوم ، پالوداریوم و … . همه اینها از نظر نام و ماهیت با هم ارتباط دارند. ممکن است فکر کنید : ” چه کسی اهمیتی می دهد که من آن را تراریوم یا ویواریوم بنامم ؟ ” ولی در واقع آنها از بسیاری جهات کاملاً متفاوت با یکدیگر هستند .
قرارداد ها و پیشوند های نامگذاری ، مشخص کننده اتفاقاتی است که درون آریوم ها می افتد .
ویواریوم ها اغلب به ظروف ، تجهیزات ، مواد ، حیوانات ، گیاهان و روشهای مختلف مراقبت نیاز دارند . پیروی از یک شناخت و آموزش و لیست خرید اشتباه می تواند شما را در مسیر نادرست و نهایتا شکست و دلسردی قرار دهد .
پیشوندهای مختلف به ما می گویند که آنها برای چه منظوری طراحی شده اند و چه روشی برای ساخت و نگهداری از آنها در پیش بگیریم .
۲. انواع اصلی ویواریوم چیست :
توجه ( نکته مهم در تقسیم بندی ها بر اساس منابع مختلف علمی ) :
برخی منابع ، ویواریوم (Vivarium ) و تراریوم ( Terrarium ) را در راس هرم تقسیم بندی قرار داده و آنها را متفاوت از هم میدانند ، نه زیر مجموعه یکدیگر و تفاوت آنها را اینچنین مطرح نموده اند که terra به معنای ” زمین ” و vivere به معنای ” زیستن ” است و گرچه هر دو محیط از نظر گیاهان و زمین بسیار شبیه به هم هستند ولی تراریوم ها برای پرورش گیاهان و ویواریم ها اساساً به عنوان زیستگاه یک حیوان طراحی شده اند .
تراریوم فرآیندهای طبیعی زیست محیطی را خود شبیه سازی و تکرار می کند ، در حالی که ویواریم از جنبه های مصنوعی نیز بهره می برد . تراریوم به طور کلی یک محیط و پوشش گیاهی می باشد که برای حفظ و نگهداری از خود در یک ظرف شیشه ای مهر و موم شده است ، اما ویواریم ها غالبا از پمپ ها ، فیلترها و منابع نور خارجی برای ایجاد شرایط مناسب زیستی برای حیوانات استفاده می کنند .
اما در نظر داشته باشید که در این مقاله ، تراریوم یک زیر مجموعه از ویواریوم ها در نظر گرفته شده است .
ویواریم به معنای واقعی کلمه نشانگر طبیعت کلی در یک آریوم است ، بنابراین تقسیم بندی های متفاوتی ارائه می گردد . ولی عموما چهار نوع رایج ویواریم مطرح می گردد که این اکوسیستم ها را می توان به شکل زیر عنوان نمود . دقت نمایید که هر کدام از این چهار ویواریوم های اصلی خود به زیر مجموعه های زیادی تقسیم می شوند که ما در اینجا از پرداختن به آنها خودداری می نماییم .
• آکواریوم ( Aquarium ) از جمله انواع ویواریوم:
فضائی کاملاً آبزی که متشکل از آب شور یا آب شیرین می باشد . این نوع ویواریوم ها طراحی و ساخته می شوند تا شبیه اقیانوس ها ، دریا ، دریاچه ها ، برکه ها و … عمل کنند و برای پرورش انواع ماهی ها و سخت پوستان استفاده شوند ، گیاهان موجود در آب از مقدار نیتروژن موجود در سیستم استفاده کرده و محیطی را برای پنهان شدن موجودات آبزی و تغذیه موجودات فراهم می کند .
آکواریوم ها برای همگان آشنا هستند . آکواریوم یک محیط آبزی با پیشوند لاتین آکوا ، aqua به معنی ” آب ” می باشد .
• تراریوم ( Terrarium ) :
تراریوم فضائی غیر آبزی که از ویژگی ها و مشخصاتی مشابه زمین ها و خشکی های طبیعی ، برگرفته و ساخته شده است . این محفظه ها معمولاً به گونه ای طراحی و ساخته می شوند که همانند انواع مختلف زمین هایی که در طبیعت یافت می شوند به نظر برسد ، مثل جنگل ، کوه یا کویر و … .
تراریوم ، شبیه سازی یک اکوسیستم خشک ، به عنوان مثال کویر یا دشت یا یک زیستگاه معتدل در جنگل و حتی یک زیستگاه شبیه جنگل می باشد و این شبیه سازی را می توان با سنگریزه ، بستر برگ و خاک ایجاد کرد . با مه آلود کردن تراریوم و ایجاد تراکم روی درپوش می توان باعث ایجاد بارندگی و ایجاد یک چرخه آب طبیعی در محیط تراریوم نمود .
انواع مختلفی از گیاهان برای این اکوسیستم مناسب است ، از جمله بروملیادها ، بنفشه آفریقایی و کراسولاسه و حیواناتی که اکثرا برای مشاهده در تراریوم نگهداری می شوند ، شامل انواع خزندگان ، حشرات ، عنکبوت ها ، عقرب ها و پرندگان کوچک می باشند .
• پالوداریوم ( Paludarium ) از دیگر انواع ویواریوم :
فضائی نیمه آبزی متشکل از ، هم آب و هم زمین . این ویواریوم ها برای شبیه سازی محیطی طراحی شده اند همانند جنگل بارانی ، مردابی ، باتلاقی یا جنگل های دارای نهر آب که در اطراف آن جریان دارد و سایر محیط های تالابی .
پالوداریوم را می توان به ترکیب یک آکواریوم و یک تراریوم به هم پیوسته تصور نمود که دارای هر دو منطقه زیر آب و ساحل می باشد .
.
پالوداریوم شامل عناصر زمینی و آبزی است . با پیشوند لاتین پالودال ، Paludal به معنی ” باتلاقی ” . هر چند آنها واقعاً باتلاق نیستند ولی برای پرورش موجودات نیمه آبزی مانند مارمولک و قورباغه و دوزیستان مورد توجه می باشند . بنابراین ، پالوداریوم ها اغلب شامل سنگهای آفتاب گیری دوزیستان ، انواع آبشار و برخی از گیاهان زیرآبی برای پنهان ماندن دوزیستان می باشند .
• ریپاریوم ( Riparium ) :
فضائی عمدتا آبزی که متشکل از آب و قسمتهایی از مناظر خشک و سخت از آب خارج شده می باشد . این نوع طراحی و ساخت ، مشابه خط ساحلی یا کرانه های رودخانه می باشد .
ریپاریوم ، نوع جدیدی از سیستم ویواریوم کاشته شده است که حاوی عناصر آب و خاک می باشد و با پیشوند لاتین رآیپ ، Ripe به معنی ” ساحل ” بوده که زیستگاه های مرطوب موجود در حاشیه دریاچه ها ، رودخانه ها ، استخرها و جویبارها را بازسازی می کند . این منطقه شامل گیاهان حاشیه ای است که ریشه در خاک اشباع شده در لبه آب دارند اما برگهای خود را در هوا ، بالا نگه می دارند و دارای مرز نواری ساحلی هستند .
با این وجود برخلاف پالوداریوم ، ریپاریوم ها ، بخش زمین و خشکی قابل توجهی ندارند و این باعث می شود که برای اکثر دوزیستان نامناسب باشند . در ریپاریوم ها از گلدان های مخصوصی استفاده می شود که در کناره های مخزن آویزان می شوند و یا روی سطح آب شناور می مانند .
۳. انواع آریوم ها (یکی از انواع ویواریوم ها) بر اساس گونه زیستی :
در بالا به تقسیم بندی کلی ویواریوم ها پرداخته شد. اما انواع زیادی از آریوم ها ( ظرف های نگهداری ) وجود دارند که خود زیر مجموعه ای از چهار ویواریوم اصلی مطرح شده در بالا می باشند. آن ها معمولا به دو گروه تقسیم می شوند :
آریوم های حیوانی
آریوم های حیوانی محفظه های نگهداری حیوانات هستند که معمولا ، به طور خاص برای پرورش و نگهداری یک گروه از حیوانات طراحی و ساخته می شوند . خزندگان ، دوزیستان ، حشرات و پرندگان مواردی هستند که عموما در این نوع آریوم ها پرورش و نگهداری می شوند .
نمونه هایی از آریوم های حیوانی را در زیر معرفی می نماییم:
( توجه شود که هر کدام از این آریوم‌ها می‌تواند زیر مجموعه یکی از چهار نوع اصلی ویواریوم‌های بالا باشد. )
• محل نگهداری پرندگان یا مرغداری ( Aviary ) :
محفظه ای جهت نگهداری پرندگان می باشد . معمولاً در اندازه های بزرگ طراحی و ساخته می شوند که پرندگان می توانند داخل آن پرواز کنند . قفس هایی با جریان هوای دائم و مطلوب روش استاندارد نگهداری این ویواریم ها هستند .
• هرپتاریوم ( Herpetarium ) :
این ویواریم ها برای بسیاری از گونه های دوزیستان و خزندگان طراحی و ساخته شده اند . قورباغه های دارت ( Dart frogs ) از جمله محبوب ترین انواع حیوانات هستند که در این محفظه ها نگهداری می شوند .
• سرپنتاریوم ( Serpentarium ) :
نوع خاصی از هرپتاریوم بوده که برای نگهداری مار استفاده می شود . با توجه به تشابه های زیاد بین هرپتاریوم و سرپنتاریوم به راحتی می توان به هر دو اصطلاح اشاره نمود .
• اینسکتاریوم ( Insectarium ) :
محفظه ای برای نگهداری حشرات و بندپایان می باشد و می تواند شامل حشرات و همچنین بسیاری از عنکبوت ها ، سوسک ها ، کرم ها و … باشد .
• فرمیکاریوم یا مزرعه مورچه ها ( Formicarium ) :
فرمیکاریوم که عموما به آن مزرعه مورچه ها ( Ant Farm ) گفته می شود ، محوطه ای اختصاصی است که برای نگهداری مورچه ها طراحی و ساخته شده اند . این نوع ویواریوم ها در اشکال مختلف موجود می باشند ، اما همه آنها برای ایجاد یک محیط مهر و موم شده برای جلوگیری از فرار مورچه ها طراحی و ساخته شده اند .
• اوکاناریوم ( Oceanarium ) :
آکواریومی بسیار بزرگ می باشد ، شامل انواع ماهی ها و پستانداران بزرگتر ساکن اقیانوس ، مانند کوسه ها ، دلفین ها و … .
• دلفیناریوم ( Dolphinarium ) :
آکواریومی بزرگ که برای نگهداری تخصصی دلفین ها طراحی و ساخته می شوند .
• پنگویناریوم ( Penguinarium ) :
پنگویناریوم محیط های صخره ای و سنگی با استخر هایی بزرگ جهت نگهداری پنگوئن ها که معمولا در باغ وحش ها در معرض دید تماشا گران قرار گرفته اند .
• برکه ماهی ( Fish pond ) :
حوضچه یا استخری کنترل شده ، دریاچه مصنوعی و یا مخزنی که مملو از انواع ماهی می باشد .
• برکه کوی ( Koi pond ) :
حوضچه یا استخری که برای نگهداری ماهی های کوی استفاده می گردد ، و عموما به عنوان بخشی از زیبا سازی و دیزاین فضا کاربرد دارد . و از پرطرفدارترین ویواریوم می باشد . برکه های کوی را می توان به طور ویژه ای برای ارتقاء و افزایش سلامتی و رشد ماهی کپور زینتی ژاپنی ، نیشیکی کوی ( Nishikigoi ) طراحی و دیزاین نمود . معماری بی عیب و اصولی برکه کوی تأثیر زیادی در سلامتی و تندرستی ماهی کوی خواهد داشت .
آریوم های گیاهی از زیر مجموعه های انواع ویواریوم ها
محفظه های گیاهی جهت نگهداری از گیاهان هستند و به راحتی می توانند برای توصیف بسیاری از ویواریوم ها که در بالا بحث شد ، استفاده شوند . اصطلاحاتی که در اینجا ذکر گردیده بیشتر روشی برای ارتباط دادن محفظه هایی است که فقط یک گونه گیاهی خاص را در خود جای داده است . اگر آنها یک جاندار و یا حیوان زنده واقعی را در خود نگهداری نکنند ، به طور معمول به آنها ” گونه های گیاهی + تراریوم ” گفته می شود .
نمونه هایی از آریوم های گیاهی را در زیر معرفی می نماییم:
( مجددا تاکید می‌شود که هر کدام از این آریوم‌ها می‌تواند زیر مجموعه یکی از چهار نوع اصلی ویواریوم‌های بالا باشد. )
• کینوکوریوم ( Kinocorium ) :
کینوکوریوم به عنوان تراریوم قارچ شناخته می شود . این محفظه ها برای مشاهده انواع مختلفی از قارچ ها طراحی و ساخته شده اند . در این نوع ویواریوم معمولا به صورت اشتراکی از خزه هایی به عنوان گونه گیاهی مکمل ، جهت تزئین و حفظ رطوبت تراریوم ، استفاده می شود .
• ارکیداریوم ( Orchidarium ) :
ارکیداریوم نیز به عنوان تراریوم ارکیده معرفی و نامیده می شود . این محفظه ها جهت نمایش بسیاری از گونه های ارکیده طراحی و ساخته شده اند . در این ویواریوم ها مشاهده تنوع دیگری از گونه های گیاهی که به عنوان اولویت دوم استفاده می شوند معمول است .
• کارنیواریوم یا تراریوم گوشتخوار ( Carnivarium ) :
کارنیواریوم به تراریوم گیاهی گوشتخوار نیز معروف می باشد . این محفظه ها جهت نمایش گیاهانی طراحی و ساخته می شوند که مواد مغذی خود را از طریق صید و هضم حشرات بدست می آورند . جهت اطمینان از حصول پارامترهای خاص محیطی معمولاً الزامات ویژه ای جهت نگهداری این محفظه ها در نظر گرفته می شود .
• ساکولاریوم ( Succularium ) :
ساکولاریوم به تراریوم آبدار نیز معروف می باشد که این محفظه ها برای نگهداری ساکولنت ها و کاکتوس ها طراحی شده اند . آنها معمولاً مقاوم در برابر شرایط خشک طراحی و ساخته می شوند که اغلب شبیه مناطق بیابانی هستند .
• موزاریم ( Mossarium ) :
موزاریوم به تراریوم خزه نیز معروف می باشد که در این محفظه ها عموما از خزه به عنوان تنها گونه گیاهی استفاده می شود . از گیاهان مکمل معمولاً در این محفظه ها استفاده نمی شود اما در صورت استفاده از گیاهی دیگر ، برای حفظ تمرکز روی خزه ، می توان به میزان کم استفاده نمود .
• گلخانه ( Greenhouse ) :
گلخانه فضائی بسته جهت رشد گیاهان .
۴. اصول کلی ساخت و نگهداری انواع ویواریوم ها
• سایز و متریال ساخت ویواریوم ها :
ویواریوم ها عموما از ظروف شفاف ( اغلب پلاستیکی یا شیشه ای ) ساخته می شوند . غیر از که آکواریوم که نیاز به مقاومت در برابر فشار آب را دارد ، ویواریوم ها را می توان از چوب یا فلز و حداقل با یک طرف محفظه از مواد شفاف تهیه نمود . ویواریم های مدرن می توانند به سادگی یک بطری باشند ( Bottle garden ) و گاهی از تخته سه لا با روکش اپوکسی ساخته می شوند و درهای شیشه ای کشویی دارند .
پوشش داخل ویواریم تخته سه لا به حفظ اثر طبیعی محیط کمک می کند .
ویواریم های تخته سه لا با پوشش اپوکسی گرما را بهتر از محفظه های شیشه ای یا پلاستیکی حفظ می کنند و قادر به مقاومت در برابر رطوبت بالا هستند . ویواریوم ها ممکن است مکعبی ، کروی ، مکعبی یا اشکال دیگر باشند . انتخاب متریال به اندازه و وزن کل مجموعه ، مقاومت در برابر رطوبت بالا ، هزینه و کیفیت ایده آل ساخت بستگی دارد .
کف ویواریم
باید سطح کافی جهت زیستن و حرکت گونه های ساکن داخل آن داشته باشد . ارتفاع همچنین می تواند برای گیاهان بزرگتر ، گیاهان یا درختان بالا رونده و گونه های حیوانی مهم باشد . عرض باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا احساس عمق را ایجاد کند ، هم برای لذت بردن تماشاگر و هم برای ساکنان داخل .
بسترهایی که بیشتر در لایه های کف بندی مورد استفاده قرار می گیرند:
- خاک معمولی ،
- سنگریزه های کوچک ،
- شن و ماسه ،
- ذغال سنگ ،
- تراشه های درختان مختلف ،
- بستر چوبی ،
- الیاف گیاهی ( به عنوان مثال از نارگیل )
یا ترکیبی از آنها هستند .
انتخاب بستر بستگی به نیاز گیاهان یا حیوانات ، رطوبت ، خطرات موجود و جنبه های زیبایی دارد . ویواریم های استریل ، که جهت اطمینان از برخورداری از سطح بالای بهداشت ( بخصوص در دوره های قرنطینه ) مورد استفاده قرار می گیرند ، به طور کلی دارای زیرلایه های بسیار ساده و قابل جابجایی مانند دستمال کاغذی ، خرده چوب و حتی روزنامه هستند .
به طور معمول ، یک بستر کم مواد مغذی و دارای زهکشی در بالاترین سطح مار در روی یک لایه کاذب یا لایه لیکا یا سنگ قرار می گیرد ، که بدون اشباع شدن سطح بستر ، رطوبت را حفظ می کند .
• کنترل های محیطی
• نورپردازی
در یک ویواریوم جهت روشنایی کافی و استاندارد یک سیستم روشنایی متناسب با نیازهای حیوانات و گونه های گیاهی لازم می باشد . به عنوان مثال ، خزندگان خاص در محیط طبیعی خود نیاز به گرم شدن توسط آفتاب دارند ، بنابراین ممکن است لامپ های مختلفی برای شبیه سازی برای این موجودات در ویواریوم لازم گردد .
همچنین، برخی گیاهان یا حیوانات در طی‌روز به‌یک منبع UV برای کمک‌به سنتز ویتامین D و جذب‌کلسیم نیازدارند. چنین اشعه ماورا بنفش را می توان توسط لامپ فلورسنت یا لامپ های روشنایی روز تهیه نمود که محیط طبیعی خزندگان را بازسازی می کند .
برای شبیه سازی دقیق دوره های تاریکی و روشنایی ممکن است به تنظیم کننده شبانه روز ( تایمر ) نیاز می باشد. مدت زمان شب و روز شبیه سازی شده توسط تایمر به شرایط موجود در زیستگاه طبیعی گونه ها و فصول مختلف آن منطقه بستگی دارد .
• دما
دما در ویواریوم یک پارامتر بسیار مهم برای گونه های ساکن می باشد. دما نمی توانند با شرایط دیگر به غیر از شرایط موجود در زیستگاه طبیعی خود سازگار شوند .
گرمای مورد نیاز ویواریوم را می‌توان از طریق دستگاه گوناگون تأمین‌نمود که همه آنها معمولاً توسط ترموستات کنترل‌می‌‍شوند:
- لامپ های گرم کننده یا لامپهای مادون قرمز،
- صفحات گرم و تشک های حرارتی،
- تأمین گرما در پایه،
- کناره های ویواریوم،
- کابل های گرمایشی یا تشک های حرارتی که در زیر لایه بستر قرار گرفته اند،
- سنگهای حرارتی یا تجهیزات پیچیده تری که باعث تولید گرما یا تولید هوای گرم به داخل ویواریم می شوند .
مشابه فرایند تامین روشنایی ، ممکن است برای مدت شب شبیه سازی شده ، کاهش دما نیز لازم باشد. در نتیجه گونه های زنده سالم بمانند . سیستم های کنترل حرارتی اغلب برای تنظیم چرخه های نور و گرمایش و همچنین رطوبت ( همراه با سیستم های مه شکن یا باران داخلی ) استفاده می شوند . از سنسور های نوری عموما برای شبیه سازی چرخه نور روز ، عصر و شب و همچنین تایمر برای روشن و خاموش کردن روشنایی و گرمایش استفاده می گردد .
• رطوبت
تحمل پذیری بسیاری از گیاهان و حیوانات نسبت به تغییر رطوبت خیلی محدود است .
تنظیم رطوبت را از طریق چندین روش می تواند انجام داد :
پودر نمودن منظم آب، تبخیر آب در داخل ( از یک حوضه یا گردش آب )، یا سیستم های پودر کننده آب، رطوبت ساز خودکار و…
• تهویه و روزنه ها
دسترسی‌به داخل محفظه ویواریم به‌منظور نگهداری، نظافت، مراقبت و رسیدگی به گیاهان و حیوانات، افزودن و برداشت غذا و… لازم است . مثلا در مورد برخی از حیوانات، بازشو ویواریوم از قسمت جلو اولویت دارد. این موضوغ باید با توجه به گونه های زیستی در نظر گرفته‌شود.
تهویه فقط برای گردش و جریان هوا مهم نیست. بلکه برای جلوگیری از رشد کپک و رشد و انتشار باکتریهای مضر نیز مهم است. این امر بخصوص در ویواریم های گرم و مرطوب بسیار مهم است. روش سنتی تهویه که بر اساس قرار دادن یک فن مکش ( یا شکافهای تهویه ) در سطح پایین و یک فن دمنده دیگر در سطح بالاتر می باشد، امکان گردش مداوم هوای تازه را فراهم می کند .
خوشحالیم که تا انتهای این مقاله همراه نسیم یاس بودید. برای تهیه اقلام مورد نیاز خود جهت برپایی انواع ویراریوم ها می توانید به سایت نسیم یاس مراجعه کنید.
ترجمه و تدوین : مهدی عمادپور
